पत्रसाहित्य भाग - ११

प्रिय क्रिसा
यथार्थ जीवनको अनेकौं पाटाहरुबाट जीवन जीउँन र भोग्नुको सुमधुर अभिवादन ।
हामीले जीवनलाई सोझो रुपले हेर्दा वा चिहाउँदा एउटै र उस्तै जस्तो देख्न पुग्दछौं । तर जव भोगाईका क्रमहरु,श्रृङखलाहरु सुरु हुन्छन् तव जीवनले भोग्नु पर्ने,देख्नु पर्ने,टेक्नु पर्ने मात्र नभएर केलाउँनु पर्ने यथार्थका पक्षहरु,पाटाहरु,विषयहरु रहेछन् । तिनै विषयवस्तुहरुलाई सरल तरीकाले जीवनयापनमा लागू गराउँन समाजका,देशका,बिश्वका बुद्धिजिवी,विचारक,दार्शनिक,राजनितिज्ञ र बैज्ञानिकहरु लागि परेकाछन् । नयाँ खोज,अनुसन्धान,अध्यायनले मानिसका गुण अवगुणसंगै आउँने अनेकौ नयाँ रहस्य पत्ता लाग्दै गएकाछन् । र बाँकी धेरै कुराहरु अझै रहस्य मै पनि छन् । ती विषयवस्तुहरु,खोज,अनुसन्धान र अध्यायनहरु नयाँ समयका नयाँ पिडीहरुलाई हुन् । आजसम्म पत्ता लागेका वा थाहा भएका विषयवस्तुहरुले,खोज,अनुसन्धान र अध्यायनहरुले हाम्रो जीवनलाई अगाडी बढाउँन ठुलो सहयोग पुगेको छ । जुनवेला मानिसहरुले प्रविधीहरु थाहा नपाउँदा वा नजान्दा जीवन रक्षाको लागि हरेक दिन त्रसीत हुनु परेको थियो। यी आदी इत्यादी कुराहरु हाम्रै मानव विकासको इतिहासलाई अध्यायन गरे थाहा पाउँन सकिन्छ । तर आज ती पुराना दुख,दर्द र अध्यारो पाटो नयाँ चिन्तन,खोज,बिचार,अध्यायन र अनुसन्धानले पुरी दिएको छ । बैज्ञानिक सोच, खोज,बिचार,अध्यायन र अनुसन्धानले नयाँ आयाम र समयमा प्रवेश गराएको छ । हिजोका ती क्षणहरुलाई इतिहास वा दस्तावेजको रुपमा मात्र हेर्न सक्दछौ । हुन त मानव बिकासक्रमलाई नियाल्ने हो भने त्यो प्रागइतिहासलाई पल्टाउँनै पर्ने हुन्छ । तर आज यो हाम्रो विश्वमा, परीवेशमा नयाँ रङगको चमक देख्न थालिएको छ । जुन रङग मानिसको लागि उपयुक्त छ । त्यहि उपयुक्ततालाई आफु सुहाउँदो बनाएर प्रयोग गर्न चाहन्छौ । किनकी मानिस त्यस्तो प्राणी हो जो यस ब्रम्हाण्डमा रहेका अन्य प्राणीहरु मध्ये सर्वश्रेष्ठ ,शक्तीसाली र विवेकी हो । किनभने अन्य प्राणीमा मानिसको झैं ज्ञान र विवेक हुँदैन पनि । त्यसैले मानिसको तुलनामा अन्य प्राणीहरु आउन सकेनन् । जीवनको स्वतन्त्र भोग्नु र त्यसपछि मृत्युलाई अङगाल्नु ती अन्य प्राणीहरुको नियति बनेको छ । हो त्यसैले त क्रिसा मानिस भन्दा अन्य प्राणीहरु पशुको रुपमा गनिए । हामी मानिस अनेकौ रुपले भिन्न छौं । किनकी मानिसमा म तिमी र हामी भन्ने कुराको प्रत्यक्ष ज्ञान हुन्छ । यहि कारणले गर्दा नै मानिस पशु भन्दा माथि भएको हो ।
यहि कारणले गर्दा ब्रम्हाण्डमा भएका सारा प्राणीहरुलाई आफ्नो कब्जामा राख्न मानिस सफल भएको छ । यो हामी सवैले थाहा पाउँदै आएको लामो इतिहाँस हो । हाम्रा पूर्खाहरुले ब्यहोरेको त्रासदपूर्ण जीवनयापनलाई परास्त गरी सकेका छौं । हामी अहिले एउटा अर्कै समय,परीवेश,परिस्थिति,अवस्था,युग भोगी रहेकाछौं । त्यसैले मानव जीवनलाई मानिसले नै अध्यायन गर्नु वा अध्यायन क्षेत्र बनाउँनु भनेको मानवियताको अवलोकन गर्नु हो । खास गरेर हामी सवै ब्रम्हाण्डका मानिसहरु मानवियता चाहन्छौ तर त्यो मानवियता आजभोलि पाउँन छोडीएको छ । त्यो मानिसको नसकरात्मक पक्ष हो सकरात्मक पक्षलाई नियाल्ने हो हरेक दिन प्रगतीको मार्गमा दौडीएको पाउँछौ गतिशील रोक्दै नरोकिने नदि झैं । कहिँ कतै रोकिएको छैन सायद रोकिँदैन पनि होला । त्यसैले त जीवनका अनेकौं पाटाहरु,घुम्तिहरु देख्दैछौ,भोग्दैछौ । यदि मानिसले जीवनलाई अध्यायनको पाटा,पक्ष वा विषय नवनाएको भए हाम्रो अवस्था यो स्थितिमा अवश्य आईपुग्ने थिएन । यहाँ सम्म आईपुग्न जान्नुलाई नै मानिसले आफ्ना सारा चुनौतिहरु थाहा पाउँदै आउनु हो । मानिसका हरेक नयाँ विषयका बैज्ञानिक परीक्षणहरु सफल हुँदै गएकाछन् । त्यो सफलताले हाम्रो हरेक पाईलालाई अगाडी बढाउँन मद्दत गरेको छ । अध्यायन क्षेत्र जति फराकिलो हुँदै जान्छ उति नै मानिसले पाउँने विषयबस्तु र उपलब्धिको दाहेरा फराक भएर जान्छ ।
आज हामीले यस्तो जीवन भोग्न,सुन्न,देख्न,जान्न यहि नयाँ उपलब्धि र बिकासले पाएका छौ । किनकी हामीले हाम्रो जीवनको लक्ष्य,उदेश्य,सपना र गन्तब्यलाई अन्दाज गर्न सक्ने भएका छौ । जस्ले गर्दा अव मैले वा हामीले कतिको रफ्तारमा कार्यलाई वा यात्रालाई अगाडी बढाए त्यो काममा पूर्णता पाउँन सक्छ भन्ने कुराको मापन गर्न सकिने अवस्था आईसकेको छ । सायद त्यसैले होला जीवन जीउँनको लागि अनेकौ सफल योजनाका खाकाहरु तयार पार्दछौ । अनि जीवनमा सहजरुपले प्रक्षेपण गर्न तम्सिन्छौ । समयको जटिलता र कठिनाई हाम्रो अनुभव र अध्यायनले प्रस्तुत गरी दिएको छ । हिजो ती कुराहरु,बिषयबस्तुहरु सोचिन्नथ्यो तर आज हामीले वा मानवले नयाँ खोजी वा आविष्कारको लागि आफ्नो कर्मक्षेत्र बनाएका छौ । कल्पनालाई साकार रुप दिन जोडतोडका साथ अगाडी बढीरहेको हुन्छौ । कैयौं त्यस्ता बिचारहरु,सोचाईहरु जीवनको लागि उपयोगीता लिएर आईदिएको छ । क्रिसा वास्तवमा जीवनलाई सार्थक तुल्याउँन मेहनत,परिश्रम,निरन्तरताको खाँचो पर्दोरहेछ । किनभन जुन काम हाम्रो लागि आवश्यकिय भएर आएको छ । त्यो हिजो सम्भावनामा मात्र सिमित थियो । सम्भावनालाई जीवन्तता दिन मानिसले अनेकौं जुक्ती,प्रयास जारी गर्दछौं । र त्यसलाई उपयोगी बिषयबस्तुमा परीणत गर्दछौं । यसरी जीवनले अनेकौं पाटाहरु चिहाउँदा समयलाई अनेकौं रंगमा भेट्न सक्षम हुन पुगेकाछौं । फरकपन खोज्नुले फरक कुराहरु थाहा लाग्दछ । जिज्ञासा नै मानिसको लागि एउटा मार्ग हो । जव कुनै विषय माथि जिज्ञासा जाग्दछ तव त्यसलाई थाहा पाउँनको लागि पूर्वधार खोज्न पुगीन्छ । अर्थमुलक सोचले क्रिसा निश्चय नै मानिसको जीवनलाई उज्यालो प्रकासमा डोर्याउँछ । किनकी मानिसलाई उज्यालो मन पर्दछ । मानिसले मानिस कै लागि चुनौतिहरु पनि थपेकाछन् । हुन त चुनौति विना कुनै पनि कार्य अगाडी बढाउँनलाई त्यसको रौनकता आउँदैन । चुनौति वा जोखिमले नै मानिस सजग बन्दछ । यहाँ र यति सम्मका समयमा मानवका अनेकौ पाटाहरु पत्ता लगाएता पनि अझै अध्यायन,अनुसन्धान र खोजको क्षेत्र धेरै बाँकी रहेका छन् । नयाँ युग,समय परिस्थिती र अवस्थाले ती क्षेत्रहरुको तगारोलाई क्रिसा अव खोल्दै जानु पर्छ । किनकी तिमी समयको सम्वाहक हौ ।

पत्रसाहित्य भाग - १०

प्रिय क्रिसा
नयाँ युगको शिखरबाट नविन पलहरुको अभिवादन ।
हामी अहिले एक्काईसौ सताब्दिको आँगनमा पाईला टेकेर नयाँ युगलाई स्वागत गरीरहेका छौ । नयाँ युगले अनेक नयाँ प्रविधी,विचार,दर्शन,मार्ग,विषयबस्तु मात्र नभएर मानवपयोगी सवै कुराहरु हाम्रो अगाडी थुपारी दिएकोछ । हामीले पुराना ज्ञानहरु अर्जाप्दै नयाँ भन्ने सवै कुराहरुसंग परीचित हुँदै जानु पर्ने वेला आएको छ । हामीले भोग्दै,देख्दै र अनुभव गर्दै आएका समय भन्दा फरक ढंगले नयाँ समयलाई स्वागत गर्नुपर्ने अवस्था देखिएका छन् । जो हामी त्यसरी नै अभ्यस्त हुन खोजी रहेका छौ । वुद्धिमत्ता पूर्वक त्यो अभ्यासलाई निरन्तरता दिदै गयौ भने नयाँ युग,समय,परिस्थिति,यात्रा,गन्तब्य हाम्रै लागि बन्नेछ । यदि हामीले समयसापेक्ष बन्न सकेनौ भने त्यसले फाईदा भन्दा बेफाईदा तिर धकेल्दछ । यहि नयाँ युग र समयले ल्याएका मानवपयोगी बस्तुहरुले आरामदायी जीवन र शुलभका पाटाहरु खोली दिएको छ । त्यसको संगसंगै जोखीम,कठिनाई र खतराका अर्को पाटो पनि आएको छ । कुनै पनि उपयोगलाई कसरी प्रयोगमा ल्याउँने भन्ने कुरा हामी आफैले निर्णय गरेर पाईला चाल्नु पर्ने आवस्था छ । हिजो त्यहि कुरा पाउँनको लागि धेरै कष्ट,वल,वुद्धि,समय,श्रम,अर्थ प्रयोग गर्नु पर्थ्यो । तर अहिले आएर तिनै कुराहरु,बस्तुहरु क्षणभर मै थोरै लगानी र परिश्रममा सबै पाउँने भएका छौं । समयको गतिशीलता र प्रविधिको तिव्र विकासले ल्याएको अकल्पनिय परिवर्तन भोग्न,देख्न पाउँदा कहिले कहि आफैलाई समेत आश्चर्य चकित लाग्दछ । सहज र शुलभ तरीकाले जीवनयापनलाई डोर्याउँन पाउँदा लाग्दछ नयाँ युग वरदान हो । मानौ कुनै चिज पाउँनको लागि सजिलो भएको छ स्रोत र साधन भए । र क्षणभर मै आफ्नो मुठ्ठीमा पर्दछ चाहेका बस्तुहरु।
क्रिसा तिमीलाई पनि अवगत नै भएको हुनु पर्दछ । किनकी तिमी पनि यहि गतिशील समय र विकासको एक पात्रा हौ। नयाँ युगले सरल,सुविधा मात्र होइन जटिलता र जोखीम पनि उतिक्कै थपी दिएको छ । निश्चय नै आजको यो नौलो युगले अनेकौ नयाँ सपना जन्माएर खतरा मोल्न बाध्य तुल्याएको छ । यी सबै गर्नु आनन्दायी जीवनको लागि हो । वास्तवमा खतरा हामी आफैले निम्त्याएका हौं,निम्त्याई रहेकाछौं । किनभने प्रविधिव्दारा निर्मीत मानवपयोगी बस्तुहरुले अप्रत्यासीत रुपमा हानी पुर्याई रहेको हुन्छ । किनकी त्यहाँ रसायनिक पदार्थहरु समिश्रण गरीएको हुन्छ । प्रविधि वास्तवमा प्रकृतिबाटै प्राप्त गरीएका निशुल्क उपहार हुन् । तर प्रविधिले प्रकृतिको विरुद्धमा कदम चाल्दछ । हामीले चाहेका बस्तुहरु प्रकृतिलाई नष्ट गरेर मानिसको उपयोगको लागि तयार गर्दछौं । यदि हामीले प्रकृतिलाई नष्ट गरेनौ भने हामीले चाहेका अत्याधुनिक बस्तुहरु पाउँन सक्दैनौ । केहि पाउँनको लागि केहि गुमाई रहेका हुन्छौं । यहि पाउँन खोज्नुले मानव संहार निम्त्याईरहेका हुन्छौं । अनेकौं रसायन तथा प्रदुषणयुक्त कामहरुले,उत्पादनहरुले मौषमको परिवर्तनमा अनियमितता पैदा गरी दिएको छ । जसको कारण अम्लिय वर्षा हुने, खडेरी लाग्ने,बाडी पहिरो जाने,भुइचालो र सामुद्रिक सुनामी आउँने गरेको छ । जस्ले गर्दा जलवायुमा नाटकिय परीवर्तन आएर पृथ्वीका सतह तातीदै गएको छ । यहि तातोको कारणले वनस्पतिको विनास हुने र समुद्री तट बढ्दै गएको पाईएको छ । वैज्ञानिकहरुको सर्वेक्षण र अनुसन्धानले उत्तरी ध्रुवको हिमक्षेत्र हरेक दिन पग्लिदै गएको थाहा लागेको छ । हाम्रै देशका हिमशिखरहरुमा हिउँको मात्रा कमि देखिदै आएको छ । प्रदुषण र तापले हिमक्षेत्रमा पाईने जनवारहरुले आफ्नो अस्तित्व गुमाउँदै गएकाछन् । त्यति मात्र नभएर पृथ्वीको ओजन तह छियाछिया भएर प्रदुषण युक्त अम्लिय वर्षा हुन जान्छ । जसको कारणले फसलहरु नास हुन्छ । र हरीयालीलाई उजाड समेत बनाउँदछ । हरीयाली रुखपातको अभाव हुँदै गएपछि मानिसलाई हरेक दिन श्वासप्रश्वासको लागि चाहिने नौ लिटर अक्सिजन उपहार स्वरुप नपाईने सम्भावना बढ्दै गएको छ । नयाँ समयले,युगले,मानिसले नयाँ र जटिल प्रकारको अनेकौ समस्या पैदा गरी दिएको छ । आजका मानिसहरु चरम सुख र आनन्द लुट्न खोज्छन् । जस्ले यी परिस्थितिहरु सहजै निम्त्याई दिएको छ । अरु धेरै विनासका कारणहरु लाईन लागेर आएकाछन्,आउँदैछन् । एकपछि अर्को हुँदै समस्याहरु थुप्रिएर उरुङ लाग्दैछन् ।
क्रिसा के तिमी पनि चरम सुख र आनन्दको पछि लागेको छौ ? क्षणिक मोजमस्ति र आनन्दले व्रम्हाण्डलाई नै विनासतिर धकेल्दै लगेकाछन् मानिसहरुले । आफु सहित अरुलाई पनि कसरी बचाउँने भन्ने समयको उदय भएको छ । तर यो नौलो समय,युग र परिस्थितिले मानव मानव विचको अन्तर सम्वन्धलाई चिस्याउँदै गएको छ । जसको कारणले हरेक दिन विश्वको कुनै ठाउँमा एकले अर्कालाई निर्मम हत्या गरीएकोछ ,गरीदैछ,गरीनेछ । ठुला अथवा शक्तीमा बसेका ती ब्यक्तिहरुले निरीहको बाँच्न पाउँने अधिकारलाई खोशी दिएका छन् । आफ्नो फाईदा,मोजमस्ति र खुशीको लागि दोस्रोलाई आश्वासन देखाएर आफ्नो हतियार बनाएका छन् । जीवन जीउँनुको धरातल विर्सी अरुको खातिर बाँची दिने दानवहरुको जन्म युगले उत्पादन गरी दिएकोछ । आफु जस्तै मानवहरुको रगतमा होली खेलेर शासक बनेका ब्यक्तिहरु एकाएक ढल्दै,गल्दै गएको प्रत्यक्ष देख्दै,सुन्दै आएका छौ । नयाँ युगको प्रविधिले मानिसलाई संवेदनहीन वनाई दिएको छ । विश्वासघातको त्रासले उनीहरु आफु जस्तै मानिसहरुलाई विश्वास गर्दैनन् । बरु मानव निर्मीत निर्जीव औजारहरुलाई विश्वास गर्दछन् । सायद त्यसैले होला आजका अत्याधुनिक मानिसहरु आधी प्रविधि आधी मात्र मानिस भएर बाँचेका छन् । किनकी प्रविधि विना मानिसले आफुलाई अधुरो सम्झन्छ । र सम्झनु पर्ने अवस्था आएको छ । नयाँ प्रविधि र विकासको कारणले मानव जगतले ठुला छलाङ मारेको देखिएता पनि समस्याको भण्डार दिनानु दिन बढ्दै गएको छ । त्यस कारणले गर्दा क्रिसा समस्या समाधानको लागि आजैबाट मानवत्व जगाएर व्रम्हाण्डलाई बचाउँन जरुरी देख्दछु ।

पत्रसाहित्य भाग - ९

प्रिय क्रिसा
विवशता र वाध्यताको दोसाँधबाट खुशी भैदिनुको अभिभादन ।
सरल जीवन जीउँने क्रममा समयले उत्तारचढाप एक्कासी ल्याईदिन्छ । र जीवनलाई थाहै नपाई वाध्यता र विवशताले छोपी दिन्छ । सायद कसैले पनि यस्तो अवस्था आउला भनेर सोचेका हुँदैनन् । जिन्दगी जीउँने क्रममा यस्ता परिस्थितिहरु अरु धेरै नआउलान् भन्न सकिन्न । तर हिड्दै जाँदा यी अवस्था,परिस्थिति र समय नै वाध्यता र विवशता वनि दिन्छ । व्रम्हाण्डको जुनसुकै ध्रुवमा जसरी जीवन सञ्चालन गरे पनि अप्रत्यक्ष वा प्रत्यक्ष रुपले यी दुइ शब्दहरुले प्रभावित गरेको हुन्छ । भोगाईहरुले उमारेका यी पलहरु कस्लाई मञ्जुर होला र ? तर त्यसलाई सहर्ष स्विकारेर हिड्नु शिवाय अरु उपायहरु हुँदैनन् । तर त्यो त्यसरी नै दोहोरीदै नियति वनेर आईदिन्छ । तव न त भाग्न सकिन्छ न त लुक्न नै । जसरी भएपनि जिन्दगीको रणभूमिमा तम्तयार भएर अगाडी बढ्नै पर्दछ । हुन त यस्ता क्षणहरु जीवनमा नआउँनु हो भने जिन्दगी जीउँनुको अर्थ पनि नलाग्न सक्छ । तपाई हामीले पनि महसुस गरेकै कुरा हो । एउटा सीधा बाटोलाई दिनभरी पछ्याएर हिड्दा कति दिक्क लाग्दछ ।
यदि उकालीओराली,डाँडाकाडा,खोलानाला,वनजंगल,देउरालीभञ्ज्याङ,पाखापखेरा,आए भने मात्र मनलाई नियास्रोपनबाट दुर गराउँदछ । अथवा ती दृश्यहरुले यात्रा गर्नुको मोहकता,मादकता भर्दछ । सायद यहि कारणले होला हिड्नुको पीडा वा थकाईलाई घटाउँदछ । त्यसैले नै होला गन्तब्यमा लम्किन केहि सजिलो भएको आभाष मिल्दछ । तर भने जस्तै सहज यात्रा कहाँ हुँदोरहेछ र जीवन जीउँनुको । कि त विवशता कि त वाध्यता हातेमालोमा गाँसीन आईपुगी हाल्दछ । र त्यसबाट छुटकारा पाउँनलाई कैयौं प्रयासहरु जारी गर्नुपर्दछ । आफ्नो ब्यक्तिगत प्रयासले नपुग्दा अरुकोसमेत शाहरा लिन तयार मात्र होइन बाध्य नै बन्नुपर्नेस्थिति आउँदछ । वास्तवमा कसैलाई पनि थाहा हुँदैन । कि त्यस्तो वाध्यता वा विवशता ब्यहोर्नु पर्दछ भनेर । जीवन हुनुले बाँचेका ती अवस्थाहरु ब्यहोर्नुमा पनि जीवनको स्वाद हुँदोरहेछ । यस्ता अनेकौं लाञ्छानाहरु,पीडाहरु केवल जीवन कै लागि बनेका हुन् । किनकी जीवन नहुनु हो भने त्यस्को अस्तित्व पनि हुँदैन ।
भन क्रिसा वाध्यता र विवशता जीन्दगीका रङगहरु हुन् त ? तिमी सायद यी शब्दहरुलाई,भोगाईहरुलाई जीवन ठान्दैनौ होला । किनभने भोगाई र महसुस आ-आफ्नै प्रकारका हुन्छन् । तिमीले र मैले जीवन भोग्नुमा फरकहरु हुन सक्छन् । सोचाईले र अनुभूतिले त्यसको महसुस प्राप्त हुने हो । जीवन उस्तै भएपनि त्यसलाई भोग्ने र ब्यहोर्ने अवस्था आफ्नै खाले हुन्छ । किनकी जीवन भोग्दा कोही ऐस आराम,मोजमज्जा,खुशीमा भोगीरहेका हुन्छन् भने त्यहि जीवनमा जीवन नै होइन झैं गरेर जीवन भोग्ने पनि यहि धरतीमा छौं । यी सम्पूर्ण कुराहरुलाई मध्यनजर गर्दा कोही अन्यायमा पर्नु र कोही नपर्नुमा भेदभाव भए जस्तो लाग्दछ । पहुँच भएका मानिसहरु आफ्नो जीवनलाई जीवन जस्तै जीएकाछन्,पीएकाछन्,हिडेकाछन् । तै पनि जीवन पाएपछि जीवन जीउन वाध्य हुनुपर्छ,विवश हुनुपर्छ । कसैले पनि वाध्यताले,विवशताले जीवन त्याग्न सक्दैनौ । हरेकलाई आफ्नो जीवनको मायाँ,मोह लाग्दछ । जतिसुकै कठोर घातका पलहरु किन नआउन । मानिसले जसरी भएपनि समयलाई निरन्तर पछ्याई रहेकै हुन्छौ । क्रिसा यसरी जीउँनु जीवन हो कि होइन ? म भन्छु त्यो पनि जीवन नै हो । आफैले चाहे जस्तै,भने जस्तै,सोचे जस्तै जीवन वास्तवमा संसारमा कसैले पाएका हुँदैनन् । सबैलाई केहि न केहि कुराले अधुरो,अपुरो वनाएको हुन्छ । धनीलाई धनको लोभले आफुलाई गरीव ठान्दछ । गरीवलाई एकछाक खान लाउनको पीरले सताउँदछ । कोही पनि मानिस यस संसारमा निश्चिन्त हुँदैन । वाध्यताले,विवशताले,समस्याले सवै ग्रसीत भएका हुन्छौ । भयग्रस्त जीवन सम्हाली रहेका हुन्छौ । यसो होला उसो होला भन्ने चिन्ताहरुको माझ हल्लिएका पेण्डुलम हामी समय नाप्न मै जीवन रीत्याई सकेका हुन्छौ । यो यस्तै हो र यस्तै हुन्छ भन्ने कुरा थाहा पाएर पनि बुझ पचाएका हुन्छौ । किनभने ती सबै क्षणहरु,अवस्थाहरु,परिस्थितिहरु रुप फेर्दै कुनै अर्को तरीकाले हामीमा आईपुग्दछ । सायद त्यसलाई विवशता भन्ने गर्छौ । विवश भएपछि त्यो आफै वाध्यता वन्न पुग्दछ । के जीवनको परीभाषा यसरी नै समेटीएको हुन्छ त क्रिसा ?

पत्रसाहित्य भाग - ८

प्रिय क्रिसा
आध्यात्मिक चेतनाको गहिरार्इबाट नविन सोच र ध्यानको अभिवादन ।
सदियौं देखि व्रम्हाण्डमा आध्यात्म चेतना अझ प्रगाढ हुँदै आएको छ । विकासले मानिसलाई कुल्चदै आएपछि उसको आध्यात्म चेतनालाई कुल्चन सकेको छैन । जीवनलाई सुखमय,शान्तिमय वनाउँनको लागि मानिसलाई आध्यात्मको शाहरा लिन पुग्दछ । विज्ञान चमत्कार,सार्इवर युगको फड्कोले मानिसहरु एक क्लिकमा सारा चिजहरु,बस्तुहरु पाउँन खोज्छन् । तर कम्प्युटरले जस्तै वास्तविक जीवनमा ती कुराहरु त्यसरी नै पाउँन सकिंदैन । प्रविधिले मानिसको सम्पूर्ण समय,जीवन र मस्तिष्कलाई प्रविधिमय वनाई दिएको छ । त्यसैले मानिस जीवनलाई चाहिने ती सोचहरु,भावनाहरु,र्इच्छा आकांक्षाहरु,यात्राहरु,गन्तब्यहरु बदली दिएको छ । जस्ले गर्दा क्षणभर मै हरेक कुराको सम्पूर्णता चाहन्छ । तर वास्तविकताले क्षणभरमा मानिसले चाहे जस्तै सरल तरीकाले पुरा हुन सक्दैन । र मानिसले हिनतावोध गर्दछ । हिनतावोधले मानिसको सुखशान्ति,अमनचयन खोसी दिन्छ । चमर विकासको नामले गतिशील प्रविधिको कामले मानिस अहिले अशान्त बनेको छ । मानिस अशान्त बन्नुका अनेकौ करणहरु र विषयहरु छन् । आजको विश्वमा मानिसहरु यी सम्पूर्ण कुराहरु वेहोरेर बाँच्न विवश भएका छन् । यिनै अशान्तिहरुबाट मुक्त हुनको लागि आज कैयौ ठुल्ठुला ओहदाका देखि र्सवसाधरण मानिसहरु आध्यात्म चिन्तनमा लिप्त हुन पुगेका छन्। हजारौं,लाखौं,करोडौं अशान्त भएर जीएका मानिसहरु शान्ति प्राप्तिको लागि,शान्तिमय जीवनयापन गर्नको लागि आध्यात्म चिन्तन,ज्ञान र ध्यानमा मोडीएका छन् । कतिपय मानिसहरु ध्यान गरेर नै मस्तिष्कमा,मनमा,विचारमा,आत्मामा भएका बेकार कुराहरुलाई फाल्ने गर्दछन् । र त्यसरी नै आज लोभ,क्षोभ,इर्श्या,रोश,लालचबाट मुक्ती पाएका छन्। जीवनलाई प्रभावित पार्ने यी तत्वहरुबाट मुक्ती पाउँनु निश्चय नै एउटा ठुलो उपलब्धि हो । जस्ले जीवन जीउँनलाई धेरै सजिलो बनाउँदछ । क्रिसा तिमीले पनि आध्यात्म चिन्तनमा लागेर आफ्नो जीवनलाई सुखमय र शान्तिमय बनाउँन सक्दछौ । सायद आध्यात्म चिन्तन र ध्यानले मानिसको जीवनलाई असल बाटोमा डोर्याएको कुरा देखेको,जानेको,सुनेको हुन सक्छौ ।
झण्डै साढे दुइ शताब्दि अगाडी नै गौतम बुद्धले आध्यात्म ज्ञान,चिन्तन र ध्यान गरेर बुद्धत्व प्राप्त गरेका थिए । बुद्धत्व प्राप्त गरी सकेपछि उनले ब्यक्ति,समाज,देश र विश्वको लागि ध्यानका दर्शनहरु अगाडी बढाएका थिए । उनि आफै उदाहरण बनेर हजारौं,लाखौं,करोडौंलाई उनको दर्शनले प्रभावित तुल्याएर अनुयायी बन्न तयार भए र बने पनि । बुद्धको दर्शन अनुसरण गरेर आफ्नो जीवनलाई लोभ,क्षोभ,इर्श्या,रोश,लालचबाट मुक्त गराएर शान्तमय जीवन विताउँन सफल भए । आज कैयौंले त्यसरी नै जीवनयापन गर्दै आएकाछन् । भविष्यमा पनि त्यसरी नैआध्यात्म चिन्तनको तरङग फैलिरहने छ । विज्ञानसंग जोडिएका वैज्ञानिक,इन्जिनियर,डाक्टर,अध्येता,चिन्तक अथवा सम्पूर्णरुपले लागेकाहरुले आफ्नो मस्तिष्कको बेकार बोझ घटाउँन चर्च,गुम्वा,मस्जिद,मन्दिर आदि ठाउँमा धाउने गरेका छन् । निर्विवाद माध्यात्म चिन्तनलाई अंगाल्न पुगेकाछन् । मस्तिष्कलाई एकहोरोपनबाट बचाउँनको लागि आध्यात्म चिन्तन वा ध्यानमा वस्न आवश्यक छ । के क्रिसा तिमीले कहिल्यै आध्यात्म चिन्तन गरेको छौ ? ध्यानमा वसेर दिमागी वोझ र वेकार फालेको छौ ? यदि छैनौ भने यसको चिन्तन तिमीले सुरुआत गर्न सक्छौ । किनकी यो मार्ग विश्वका अनेकौं मानिसहरु यता लागेका छन् । वास्तवमा आध्यात्म चिन्तनले मानिसको जीवनलाई असल पथमा निश्चय नै डोर्याउँद छ ।
आध्यात्म चिन्तन र ध्यानमा वसेर आनन्द प्राप्त गर्ने अनेकौ उपायहरु,तरीकाहरु आएका छन् । त्यसलाई कुन रुपले अङगीकार गर्ने हो । त्यो आफैमा निर्भर गर्दछ । मानिसलाई हिंसा,हत्या,इर्श्या,रोष,द्वेश,क्लेसबाट बचाउँनको लागि आध्यात्म चिन्तन र ध्यानलाई अगाडी बढाउँन अत्यान्तै जरुरी छ । मानिसहरु र्सवसम्पन्न भएर पनि उनीहरु सुखी हुँदैनन् । किनकी उनीहरुलाई आध्यात्म चिन्तन गरी ध्यानमा वसेर यी वेकार सोचका बोझहरु घटाउँन सकिन्छ भन्ने ज्ञान उनीहरुमा हुँदैन । यदि उनीहरुमा आध्यात्म चिन्तन र ध्यान हुनु हो भने केहि न केहि हिसावले सुख,शान्ति र आनन्द प्राप्त गर्न सक्दछन् । तपाई हामी सबैलाई आध्यात्म चिन्तन र ध्यानको नितान्तै आवश्यकता पर्दछ । आजको नयाँ युगले,समयले,परिस्थितिले,अवस्थाले अनेकौं नयाँ कुराहरुको आविष्कार गरेको छ । जुन कुराहरु पाउँनको लागि हामी अनेकौं प्रयासहरु गर्दछौ तर पाउँदैनौ । किनकी जो हाम्रो क्षमता भन्दा बाहिरका हुन्छन् । तिनै कुराहरुले मात्र नभएर अन्य अनेकौ विषयवस्तु र प्रसंगले हाम्रो मस्तिष्कलाई विथोली रहेको हुन्छ । यहि विथोलिने क्रमलाई रोक्न दिनमा एक मिनट मात्र भए पनि आध्यात्म चिन्तन र ध्यानमा मोड्न वा केन्द्रित हुन सकियो भने धेरै बोझबाट मुक्ती मिल्दछ । हुन त ध्यानबाट विमुख हुने र आध्यात्म चिन्तनलाई वाहियत भन्नेहरु पनि यो विश्वमा नभएका होइनन् । तर उनीहरु यो आध्यात्म चिन्तन र ध्यानमा कहिल्यै आवद्ध भएका हुदैनन् । यदि यसो भन्नेहरुले एक पटक मात्र आध्यात्म चिन्तन र ध्यानमा पाईला टेक्नु हो भने सदाको लागि आफ्नो बेकार मस्तिष्कको बोझ,इर्श्या,क्षोभ,लोभ,रोषबाट मुक्ती पाउँनेछन् । दिमागी कसरथको थकाई मेटाउँन ध्यान नै सवै भन्दा उपयुक्त माध्यम हो र हुन्छ । साथै ध्यानले मानिसलाई एकत्रित पनि तुल्याउँदछ । ठुल्ठुला विचारक,अध्येताहरुले पनि आध्यात्म चिन्तनलाई मानिसको जीवनलाई चाहिने अचुक तत्वको रुपमा स्विकारेका छन् । क्रिसा आनन्दमय जीवन तिर लम्किन आजै देखि आध्यात्म चिन्तन र ध्यानमा मोडिने हो कि ?

पत्रसाहित्य भाग - ७

प्रिय क्रिसा
वैचारीक पहाडको टाकुरीबाट न्यानो उषामय अभिवादन ।
उत्तरआधुनिक युगको सतहमा जीवनलाई आफ्नो आयतनबाट केहि नयाँ कामको लागि नढल्ने आस्था उभ्याईरहेका छौं । आस्थालाई बिश्वास र शाहसले लेपन गरेर मानवपयोगी वनाउँन अनेकौं जीवनहरुको लागि एउटा उदाहरण प्रस्तुत गर्नुछ । हरेक जीवनलाई वैचारीक चिन्तनको आभा आवश्यकता पर्दछ । यी आभाहरु मानिस मै विद्यमान छन् अथवा तपाई हामी मै । तर त्यसको पहिचान र उपयोग गर्न सकेका हुँदैनौ । त्यहि र त्यस्को लागि अनेकौ समय भोग्छौ,देख्छौ र कुल्चन्छौ । तै पनि त्यो समयको परीभाषा बुझेका हुँदैनौ । समयसंगै आफ्नै पहिचानमा दौडिएका हामी पहिचान भित्रै रुमल्लिरहेका हुन्छौ । किन हो कुन्नी थाहा छैन । बरु ती क्षणहरु,अवस्थाहरु,परिस्थितिहरु कुनै अर्को नामले पुकार्न खोज्छौ । नामसंग नाम जोडेर वा नामसंग काम जोडेर अथवा अन्य कुनै प्रकारले ती अवस्थाहरुलाई छाम्न खोज्छौ । तव थोरै सफल धेरै असफल प्रयासहरु खर्ची रहेका हुन्छौ । यसरी कहिले कहि कुनै अर्थले,उदेश्यले,लक्ष्यले जीवन बुढ्याई रहेका हुन्छौ । कतिले केहि अर्थ नै थाहा नपाई वा वेमतलव,वेपर्वाह जीवनलाई रीत्याईरहका हुन्छौ । तर हाम्रै परीवार,समाज,देश मात्र नभएर अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा कसैले आश्चार्य लाग्दो सफलताहरु हाँसील गरेको पनि देखि नै रहेका छौ । ती सबै सफलता मानिसले नै पाएका र उपभोग गरेका प्रसंगहरु हुन् । कहिले कहि कल्पना भन्दा वाहिरका अनौठा कल्पनाहरु जव मस्तिष्कमा रेखाङकीत हुन्छन् अनि विचारको रुपमा मन्थन भएर विशाल रुप ग्रहण गर्दछ । त्यो अथवा त्यस्तै नविन सोचले नै नयाँ आविष्कारको स्वरुप लिएको छ ।
क्रिसा यस मानेमा आज हामी हरेकलाई वैचारीक सोच र चिन्तनको आवश्यकता तड्कारो रुपले देखा परेको छ । विश्वका धेरै मानिसले वैचारीक चिन्तन गर्दछन् । र हामी हरेकले चिन्तन गर्नु पनि पर्दछ । किनकी आज यहि वैचारीक चिन्तनले मानिसहरु विश्व परीवेशमा सभ्य भएको उदाहरण देखि सकेका छौ । तर पनि हाम्रो परीवार,समाज,देशले वैचारीक चिन्तनको आवश्यकतालाई आवश्यक ठानेको छैन । वास्तवमा वैचारीक चिन्तन सभ्यताको मुल हो । जहाँबाट उम्रीएका अनेकौ विचारहरु ग्रहण गरेर मानिसहरुले परीवार,समाज,देश र बिश्वलाई उज्यालो र सुन्दर बनाएका छन् । त्यसो त विना चिन्तन पनि जीवन नचल्ने त होइन । तर एउटा वास्तविक जीवन पाएर जीवन जस्तै जीउँनको लागि वैचारीक चिन्तनमा चुर्लुम्म डुब्न जरुरी छ । आगो वल्छ र पोल्छ भन्ने सवैलाई थाहा छ तर आगोको पोलाई थाहा पाउँनको लागि आगो नछोई पक्कै थाहा हुँदैन । सत्यता भन्दा परमसत्यताको लागि आज अनेकौ विचारहरु,चिन्तनहरु,दर्शनहरु प्रतिपादन भएका छन्,हुँदैछन् र हुनेछन् । जीवन र जगत रहुन्जेल अनेकौ वैचारीक चिन्तनहरुको विकास भैरहन्छन् । नविनताको खोजी विचार र चिन्तनले गर्दछ । हो त्यसैले हामीलाई नयाँ विचार र चिन्तनको भोक लाग्दछ । विचारसंग विमर्श भएर जुन कुराको रुपरङग,परीभाषा निर्धारण हुन्छ । तव एउटा सफलताको मार्ग खोलिन्छ । अनि मात्र फराकिलो र अनन्त यात्रामा पाईला चल्नको लागि सजिलो हुन्छ ।
त्यसैले क्रिसा तिमीले पनि गहन वैचारीक चिन्तन लिन जरुरी छ । सन्दर्भले,विषयले,विचारले,चिन्तनले,आवश्यकताले,जिज्ञासाले केहि नयाँ काम गर्न आकर्षीत हुन्छौ । मानिस स्वभावैले कुनै नयाँ तथा पुराना कुराहरुको वास्तविकता पत्ता लगाउँन चाहन्छ । वैचारीक चिन्तनले मानिसमा असिमित जिज्ञासाहरु रोप्दछ । जिज्ञासा कै कारण ती विषयबस्तुहरुको अनेकौ गुण र दोषहरु अन्तिम रुपमा पत्ता लगाउँन खोज्दछ । तर त्यसको अन्तिम अर्थ,परीभाषा,रुपरङग अथवा त्यसले दिएका अन्य पहिचानहरु अन्तिम भई दिदैनन् । तर हामी हरहमेसा अन्तिम गन्तब्य र सत्यताको खोजीमा भौतारी रहेका हुन्छौ । अन्तिम हो कि होइन भन्ने द्विविधामै जीवनलाई अन्तिम क्षणमा पुर्याउँदछौ । हामी सम्पूर्ण चिजहरुको अन्तिम अवस्था वा स्वरुप देख्न,भेट्न,छाम्न चाहन्छौ । यो नै गहन वैचारीक चिन्तनले उब्जाएको अन्तिम सोच हो । जो एक समयबाट अर्को समयमा,एक युगबाट अर्को युगमा सर्दै जान्छ ,जानेछ ।
किनकी एक समयमा,युगमा नभएका चिन्तनहरु,विचारहरु,आविष्कारहरु,दर्शनहरु अर्को समयमा,युगमा पुरा भएका छन् । विचारले,चिन्तनले,आविष्कारले हिजो सफल नभएको आज सफल भएको छ । अव हामीले यहि सत्यता ग्रहण गर्न र थाहा पाउँन जरुरी छ जो कि विश्वमा अलौकिक कार्यहरु भैरहेका छन् । समय,परिस्थिति र जीवनलाई आफ्नो वसमा लिन खोज्नेलाई सधै वैचारीक चिन्तनले चिमोट्दछ । विना चिन्तन कुनै कुराको वास्तविकता पत्ता लगाउँन सकिँदैन । वैचारीक चिन्तन वौद्धिकताको मार्ग पनि हो । संसारमा भएका वा हुनुपर्ने कुराहरुको सुन्दर र सफल पक्ष जान्न ,बुझ्नको लागि वैचारीक चिन्तनले पर्दाभाष गरी दिन्छ । वास्तविकताले हामीलाई अत्यान्तै राम्रो मार्गमा डोर्याउँदछ । सुलभ मार्गमा यात्रा तय गर्दा पनि वैचारीक चिन्तनको अभावले क्रिसा हामी जोखिम यात्रामा पाईला टेकिरहेका हुन्छौ । जस्ले आजका विश्वका दुर्गतिहरु निम्तिएका छन् । यी जोखिमपूर्ण दुर्गतिहरुबाट छुट्कारा पाउँनको लागि तपाई हामी सवैले वैचारीक चिन्तनको आगो ताप्न सिक्नु पर्दछ ।

पत्रसाहित्य भाग - ६

प्रिय क्रिसा
उत्तरआधुनिक समयको सार्इवर धरातलबाट सार्इवरीय अभिवादन ।
जुनवेला हामीले सुनेका मात्र थियौं । र पाठ्यक्रमहरुमा पनि सार्इवरका बिषयवस्तुहरु समावेश थिएनन् । पत्रपत्रिका मार्फत समाचारहरु र लेख,रचनाहरु पढेको मात्र याद आलो छ । पढी सकेर सोच्थे त्यो एउटा चमत्कार हो । किनकी हाम्रो मस्तिष्कले ती कुराहरु बिश्लेषण गर्न सकिरहेको थिएन । वैज्ञानिकहरुले भविष्यवाणी गरी सकेका थिए । उत्तरआधुनिक समयले सार्इवर युगलाई निम्त्याउँनेछ । र सार्इवरको सञ्जालले बिश्व एउटा सानो गाउँमा परीणत हुनेछ । अनि समाचार,भिडियो कुराकानी,तस्विर मात्र नभएर कम्प्युटरसंग सम्वन्धित सम्पूर्ण सामग्रीहरु (सफ्टवेयर सम्वन्धि)आदान प्रदानको लागि एकै ठाउँ बसेर बिश्वभर गर्न सकिने छ । यी भनाईहरु पढ्दा वा सुन्दा म गाउँमा हलो,कोदालो,गोठालो गर्दै थिए । क्रिसा तिमी पनि सायद गाउँघर कै परिवेशमा घास,दाउरा,मेलापात गर्दै वनजंगलमा हराएकी थियौ होला । तर अचानक नाटकको दृश्य परिवर्तन भए झैं हामीले भोग्दै,देख्दै आएको समयले दृश्य बदली दिएको छ ।
जस्ले गर्दा भाषाहरु,बिचारहरु,सोचाईहरु,चाहनाहरु अथवा मानिससंग गासीएका यावत कुराहरु बेग्लिएर आएकाछन् । चौतारोमा बसेर जीन्दगी लामा कथा भन्ने समयहरु एकाएक छोटीएर गएकाछन् । त्यहि समयको पदचाप बढेर गतिशील भएको छ । समय जो हिजो अर्कै तरीकाले वहन्थ्यो आज त्यस्ले वेग्लै यात्रा,गन्तब्य,लक्ष्य,उदेश्य तय गरेको छ । जुन परिस्थिति,अवस्था र समय भोग्दा ती सबै त्यो वेला जटिल नै थिए । तर आज आएर त्यो विगतका समयतिर फर्केर हेर्दा अहिलेको उत्तरआधुनिक समयको जटिलता भन्दा ती क्षणहरु सजिला थिए जस्ता लाग्छन् । नयाँ सार्इवर युगले,समयले,परिस्थितिले,अवस्थाले ल्याएको यो वरदान हामी मानवको लागि अति उपयोगी मात्र होइन जीवनै नचल्ने अभिन्न अङग जस्तै भैसकेको छ । हिजोको समयमा पढ्दा र सुन्दा दन्त्य कथा जस्तो लाग्ने आज आफैले हरेक दिन,हरेक क्षण उपभोग,उपभोग गर्न पाउँदा सामान्य भएर गएका छन् । अध्यायन,अनुसन्धान,खोज,आविष्कारले मानव मस्तिष्कको विकासलाई सैयौ गुणा अगाडी बढाएको छ ।
आज तिमीले पनि सार्इवर सञ्जालको उपभोग गरेर परोक्ष सत्यताको अनुभूति लिईरहेको छौ होला । यी अचम्म लाग्दा बिकासहरु द्रुततर गतिले ती हाम्रा पूर्वजहरुलाई नछोए पनि उनीहरुको सपना र कल्पना भने पक्कै हो । हाम्रो समयमा,युगमा ती सबै पुरा भएर आउँदा पूर्खाहरुको गुरु योजना,सपना र कल्पनाको सम्वोधन भएको छ । त्यसैले त क्रिसा तिमी अहिले गतिमान छौ । सार्इवर सञ्जालको सहयोगले र्इब्यापार,र्इसमाज,र्इपत्रकारीता, र्इबैठक,र्इप्रेम,र्इअध्यायन मात्र नभएर अनेकौ समूहमा आवद्ध भएर रम्ने अवसर पाएको छौ । हरेक सेकेण्ड विश्वलाई सानो गाउँको रुपमा चाहारी रहेको छौ । बिसौं बर्ष अगाडी विछोडीएका आफन्तहरुसंग पुन भेट्ने अवसर पाईरहेको छौ । उपभोगीय बस्तुहरु मात्र नभएर दैनिक जीवन सञ्चालनको लागि सार्इवर आवश्यकता बनेर आएको छ । जो हिजो हामी कल्पना मात्र गर्दथ्यौ त्यस्तो माध्यम आए कस्तो होला भनेर । तर आज कम्प्यूटरको किवोर्ड र माउस चलाएर स्क्रिनमा विश्वलाई क्षणभर मै घुम्दछौ,हेर्दछौ देख्दछौ । र आजको सार्इवर सञ्जालमा परोक्ष यथार्थ भोग्ने र्साईवर डिक्स मेन जस्तै भएकाछौ क्रिसा । सार्इवरको उपयोग र उपभोगले मानिसहरु क्षणभर मै कोही सडकबाट धनाढ्य बनेकाछन् । कति धनाढ्यहरु आफ्नो सम्पूर्ण गुमाएर सडकमा पनि पुगेकाछन् । अशिक्षितहरुलाई शिक्षाको बाटोमा डोर्याएको छ । मानिसको लागि चाहिने र देख्नु,जान्नु,सिक्नु पर्ने सारा विषयवस्तुहरु यसले बोकेर ल्याईदिएको छ । हुन त नकरात्मक पक्षहरु पनि अवश्य नभएको होइन । अहिले सार्इवर क्राईम सार्इवर सञ्जालको लागि निक्कै ठुलो समस्याको रुपमा आएको छ । त्यसको लागि समाधानका विभिन्न पक्षहरु केलाउँन विज्ञहरु लागि परेकाछन् । साथै अर्को डर लाग्दो पक्ष भने सार्इवर लडाई हो । यो क्रम पनि विश्वमा नचलेको अवश्य होइन । यी नकरात्मक पक्षहरुलाई सकरात्मक पक्षले विस्तारै कुल्चदै लैजान्छ । आजका वैज्ञानिकहरुले मानव मस्तिष्कमा माईक्रोचिप्स रोपण गरेर दिमागलाई कम्प्यूटर भन्दा तेजिलो र गतिमान रुपले चल्ने बनाउँन तम्सिरहेकाछन् । जसलाई सार्इवर्ग भन्ने गरीन्छ । विश्वमा सार्इवर माध्यमबाट क्षणभर मै सूचना आदान प्रदान गरेर तहल्का मच्चाएका छन् । सार्इवर र कम्प्यूटरले स्थापना गरेका अनेकौ काल्पानिक पात्रहरु सिर्जना गरेर मानिसलाई भर्चुअल रीअलिटी प्रस्तुत गरीदिएका छन् । अहिले सार्इवर मोडेल र हिरो मात्र नभएर अनेकौ त्यस्ता प्रख्यात पात्रहरुलार्इ ल्याई दिएकाछन् । हामी आजभोलि त्यहि कुराहरुमा विश्वास गर्दछौ । त्यहि पात्रहरु हेरेर मनोरञ्जन लिने गर्दछौ । विश्वास गर्न र चर्चा गर्न योग्य अनेकौ आधारहरु देखिन्छन्,भेटिन्छन् । क्रिसा तिमीले हिजोको विश्व र आजको विश्वमा देखिएका फरकहरु सायद विश्लेषण गरी नै रहेको छौ होला । किनकी फरक समयले ल्याई दिएका नयाँ परीवर्तनहरु समयको रफ्तार भन्दा अगाडी बढ्न खोज्ने युगसंग हामीले सम्झौता गर्न सकेनौ भने यो युगमा पाईला टेकेर बाँच्नु ब्यर्थ हुनेछ । सार्इवर संसारको,सञ्जालको एक अभिन्न पात्र भैसकेको छौ हामी सवै भैसकेका छौ। यसको उपयोग र उपभोगले जीवनचर्यालाई यतै समाहित गरेको पनि हुन सक्छौ । किनकी यो सार्इवर युग, सार्इवर समय, सार्इवर जीवन, सार्इवर सञ्जालको उचित प्रयोग गरे वरदान नै सावित हुन्छ भै रहेको पनि छ । सार्इवर भिलेजको कुनै घरको कोठामा वसेर अहिले कम्प्यूटरसंग जोडिएर विश्वको कुनै भागबाट नेपालको दुर्गम गाउँमा तिम्रा आफन्तासंग सोझै सम्पर्कमा रहेको छौ होला क्रिसा ।

पत्रसाहित्य भाग - ५

प्रिय क्रिसा
जीवन जीउँनुका अनन्त रेखाहरुवाट रेखिय अभिवादन ।
जन्म लिएर मृत्यु नभईन्जेल सम्म हरेकले जीवनको,भाग्यको,कर्मको,सपनाको,यात्राको,गन्तब्यको अथवा जीवनसंग गासीएका सम्पूर्ण रेखाहरु लिएर आएका हुँदा रहेछौ । त्यो रेखा आजभोलि महसुस वा अनुभव गरीरहेको छु । सायद क्रिसा तिमीले पनि यी रेखाहरुको अनुभूति गरीरहेको छौ होला भन्ने मलाई लाग्दछ । जीवनको भोगाई,ठम्याई,हेरार्इ,सोचाईआ-आफ्नै खाले हुन्छ जीवन उस्तै भएपनि । जीवन जीउँदै जाँदा कसैको सरल रेखामा पर्दछ र हाँसो,खुशी,उत्साह,उमाङग मिल्दछ । कसैको बक्ररेखामा पर्दछ र दुख,रोदन,कठिनाई,असफलता मिल्दछ । यो मानिसले चाहेर वा नचाहेर हुने कुरा होइन । समयले,परिस्थितिले,बाध्यताले,विवशताले जुराउँदै ल्याएका अवस्थाहरु हुन् । तर कहिले कहि भने आफ्नै अज्ञानता,भूल,अशिक्षा र कमजोरीले पनि यस्ता समयहरु आईपर्दछन् । यी क्षणहरुलाई बिश्लेषण गर्दा कतिपय कुराहरु भाग्यसंग,कर्मसंग ,लेखासंग जोड्न पुग्दछौ । हामीलाई जुनकुराले लत्याउँदछ,पीर्दछ,थिच्दछ तव गुनासोरुपी आफ्नो खप्परलाई दोस्न पुग्दछौ । त्यो एउटा हाम्रो विश्वास मात्र हो जन्मेको सातौं दिनमा भावीले जीवनमा भोगीने,देखिनेवा प्राप्त गरीने सम्पूर्ण कुरा निधारमा लेख्दछ । त्यसलाई मात्र विश्वास गरेर बाँच्ने हो भने त आफुले सोचेका,चाहेका,भनेका कामहरु अधुरै रहन सक्दछ ।
पूर्खाको पालादेखि भन्दै,सुनिदै आएका विषयबस्तु भएकोले कतिपय कुराहरुले प्रत्यक्ष प्रभाव पनि पारी नै रहेको छ । र त्यसलाई विश्वास पनि गर्दछौ। हुन त मानिसको लागि सबै भन्दा ठूलोकुरा बिश्वास नै हो । सारा संसार नैसाँच्चै भन्ने हो भने बिश्वासमा अडेको छ । परीवारसंग,ब्यवहारसंग,जीवनसंग जोडिएका अनेक कुराहरु बिश्वासले नै बाँधेर राखेको हुन्छ । यति हुँदाहुँदै पनि आजको विश्वमा धेरै अविश्वासहरु बढ्दै गएकाछन् । जसको कारणले गर्दा लर्डाई,काटमार,रीसराग,झगडा अत्याधिक बढेर गएको छ । बिश्वका कैयौ देशहरुमा शान्तिको वातावरण छैन । अन्य देशको कुरा छोडी दिउ हाम्रै देशमा बिश्वासको ठूलो खाँचो छ । नेताहरु बिच,कर्मचारीहरु बिच,जनताहरु बिच अविश्वासको दुरी बढेकोले निर्दोष मानिसहरु ठूलो मारमा परेकाछौ । हामीले चाहेको शान्ति र सम्विधान निर्माण हुन सकेको छैन । यो देशलाई चाहिँने मुख्य तत्व नै वन्न नसक्नुले हामी सारा नेपाली विचल्लीमा,अन्योलमा परेकाछौ । झिना मसिना कुरा मै नेपाली नेपाली बिचमा अविश्वास मौलाए पछि ठूल्ठूला कुराहरु कसरी सुल्झाउँन सकिन्छ र ? सोच क्रिसा आजको परिस्थिति किन र कसरी आईरहेको छ ,भईरहेकोछ । के तिमी र म बिचमै पनि अविश्वासको खाडल वा दुरी छ त ? यो अनुत्तरीत प्रश्न हो । न तिमी भन्न सक्छौ न म भन्न सक्छु । यसको उत्तर समयले आफै दिन्छ । किनकी समयको अन्तरालहरुमा हाम्रा ब्यवहारहरु प्रतिविम्वित हुन्छन् । तव अविश्वास त्यहाँ आफै उभिदिन्छ । जीवनलाईउस्तै सोचेर उस्तै यात्रामा दौडिरहेका हुन्छौ । एउटै परिवेशमा पाईला नचालेका हुन सक्छौतर उहि धरती आकास उहि बिश्व उहि समय हो। कसैले समयको पावन्दिलाईरोक्न,छेक्न सक्दैन । समयलाई अलिकति काममा,सिर्जनामा छेक्न सक्दछौ । हो त्यसैलेजीवन,मायाँ,संगत,भावना,चाहना,यात्रा,गन्तब्य,र्इच्छा आदि समयले नै जन्मार्इदिन्छ,उभ्याईदिन्छ । हस्याङफस्याङ गर्दै,अलिकति नपुग्दै,नहुँदै,नचाहदै जीवन धेरै विताई सकेका हुन्छौ । कस्लाई र्इच्छा हुँदैन होला र जीवन सम्पूर्ण कुराले भरीपूर्ण होस् । तर त्यो हामीले भने जस्तै कहाँ हुन्छ र ? बरु दुख दर्दसहदै,पसीना पोखाउँदै,आसुँ पीउँदै बाँच्नु पर्दछ । आफ्नो लागि,परीवारको लागि,समाजको लागि,देशको लागि मात्र नभएर बिश्व कै लागि पनि बाँच्नु पर्दछ । यी अनेक कुराहरुसंग लड्दै,भिड्दैजीवन जीउँनु नै त वास्तवमा जीन्दगी रहेछ । जीवनसंग टाँसीएर आएका समस्याहरु हल गर्नको लागि अर्को साथको कल्पना गर्ने गर्दछौ । चलन चल्ति अथवा विधि विधानसंग वाँधिएर परीवार बनाउँदछौं । ती सवै जीवन जीउँनुका औपचारीकताहरु हुन् । एक जीवन जहाँ रहेपनि आफ्नो काम र कर्तब्यले पछ्याउँन छोड्दैनन् । यिनै क्रम उपक्रमहरुसंग कहिलेमेल कहिले विमेल हुन्छौ। क्रिसा हामीले चाहदा चाहदै पनि ती चीजहरुसंग,परिस्थितिहरुसंग,ब्यवहारहरुसंग बितृष्णा जाग्दछ । नयाँ र राम्रो विषयबस्तुले तान्दछ । यी सबै मानविय स्वभावहरु हुन् । जीवनको असल रेखामा हिड्दा हिड्दै कहिले कहि खराव रेखामा धकेलिन पुग्छौ । र गर्दा गर्दैका कामहरु,कर्तब्यहरु निभाउँदा निभाउँदै भूलका,गल्तिका,अज्ञानताका रेखाहरु अनायासै कोरीन्छन् । हो त्यसवेला क्रिसा हामीले ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्दछ । कुन कामलाई कसरी अगाडी बढाउँदा पुरा गर्न सकिन्छ त्यसका सुरक्षित उपायहरु खोजेर बुद्धिमत्ता पूर्वक हिड्न सकियो भने जीवनले एउटा गन्तब्य प्राप्त गर्न सक्दछ । हामी सबै कुनै न कुनै कुराको प्राप्तिको लागि भौतारी रहेका हुन्छौ । तर त्यो कसैलाई प्राप्त हुन्छ कसैलाई हुँदैन । कुनै न कुनै प्रयासका रेखाहरु तानी रह्यौ भने भएरै छाड्दछ । त्यसैले किसा जीवनमा साहसका,प्रयासका,यात्राका,गन्तब्यका,बिचारका,भावनाका रेखाहरु कोर्न कहिल्यै पछि पर्नु हुँदैन ।

पत्रसाहित्य भाग - ४

प्रिय क्रिसा
गतिशल समयको प्रवाहसंगैको गतिमय जीवनको अनेक अभिवादन ।
मानिसको जीवन मात्र नभएर सम्पूर्ण प्राणी र वनास्पति जगतलाई नै समयको प्रवाह अथवा प्रारुपको रुपमा लिन सकिन्छ । किनकी सारा प्राणी र वनास्पति जगतलाई समयले निरन्तर डोर्याई रहेको हुन्छ । संसारमा समयले अनेकौं कुराको उत्पति वा सिर्जना गर्दछ र त्यसलाई लोप पनि गराउँदछ । हरेक प्राणी,वनास्पति र अन्य वस्तुहरुको यस संसारमा रहने आयुको पनि निर्धारण गर्दछ । सम्पूर्ण प्राणीको,वनास्पतिको वा वस्तुको संरचना अन्तर्गत त्यस्को उपस्थितिलाई समेट्दछ । मानिसले यी प्राकृतिक चिजहरु भन्दा वढी आजभोलि कृतिमतामा बिश्वास गर्न थालेका छन् । हुनपनि हामीले किन बिश्वास नगर्ने किनकी कृतिम बस्तुहरुले हामो माग,इच्छा,चाहना,आवश्यकतालाई पूर्ति गरीदिएको छ । त्यति मात्र नभएर विलाशीताका हरेक बस्तुहरु कृतिमताले पैदा गरीदिएको छ । त्यसकारण मानिस हरेक दिन कृतिमतामा निर्लिप्त भएर लागेका छन् । आजको नयाँ नयाँ आविष्कार सबै प्रकृतिले नै दिएका उपहारहरु हुन् । विना प्रकृति ती खोज,अनुसन्धान पूर्ण हुँदैनन् । मात्र हामी कर्ता भएर आएका छौ । जो गर्छौ,भन्छौ,देख्छौ,भोग्छौ ती सबै यहि जगतमा विद्यमान भएका चीज वा विषयबस्तुहरु हुन् । तर नगर्दा,नखोज्दा,नजान्दा,नदेख्दा सम्म हामी ती कुराहरु अनुभव गर्न सक्दैनौ । हाम्रो मस्तिष्कले पनि थाहा पाउँदैन कि चीज वा विषयबस्तुहरु यहाँ छन् भनेर । अनभिज्ञतामा जीवन विताई रहेका हुन्छौ । यी सबै चीज वा विषयबस्तुहरु थाहा पाउँन खोज्नुले नयाँ आविष्कारको सुरुआत हुनु हो । आविष्कार प्रकृति र कृतिमताको मिलन विन्दु पनि हुन सक्छ । किनकी त्यो हिजो उपयोगीतामा नआएको बस्तु खोज,अनुसन्धान र आविष्कारले मानवपयोगी बनेको छ । यसरी हाम्रो खोज,अनुसन्धान र आविष्कारले कृतिमता बाँच्ने,रमाउनेर बिश्वास गर्ने भएका छौ । किनकी हामीले चाहेका अनेकौ कुरा कृतिम बस्तुहरुले पुरा गरिदिएको छ । तर त्यहाँ प्राकृतिक कुरा जोडिएको हामी विर्सी दिन्छौ र आफ्नै लयमा हुइकिन्छौ । भन क्रिसा आजका मानिसहरु किन यति धेरै कृतिमतामा बिश्वास गर्छन् ? के तिमी पनि कृतिमतालाई नै बढी मान्यता दिईरहेको छौ ? जुन कृतिमता मानिसको लागि मात्र नभएर प्राणी,बनास्पति र जगतलाई नै हानीकारक छ । आफ्नो चाहनाहरु,इच्छाहरु पूर्ति गर्न मानिसहरु जति जोखिम पनि वहन गर्न पछि परेका छैनन् । के त्यहि चाहना,इच्छा,माग,आवश्यकता,सपना,उदेश्य पुरा गर्न क्रिसा तिमीले पनि आफ्नो जीन्दगीलाई बाजी राख्न खोजीरहेछौ जोखिमतासंग ? वास्तवमा त्यो गलत सोच र कार्य हो ।
आज तिमीलाई महसुस वा अनुभव भैरहेको होला । कृतिमताले मानिसको जीवनलाई मात्र नभएर प्राणी,बनास्पति र जगतलाई कति समस्याग्रस्त पार्दो रहेछ भनेर । कति कठिन,जोखिम भोग्नु पर्दोरहेछ भनेर । हिजो ती जोखिमहरु,समस्याहरु नउठाउँदा सम्मको समय र अहिलेको कष्टमय र कृतिम समयलाई तुलना गरी हेर । कि ती समयहरुमा के,कति र कस्तो भिन्नता पाउँछौ । समय गतिशील र वेगवान हुन्छ । त्यहि गतिशील र वेगलाई उपयोग,उपभोग गर्न सक्यौ भने मानिसले नसोचेको फड्को मार्न सक्दछौ । तर समयको गतिशील र वेगलाई वास्ता गरेनौ भने हामी पाश्चताप भन्दा अरु केहि गर्न सक्दैनौ । आजका मानिसहरु चरम कृतिमताको उपभोगले विलाशी बन्न पुग्दा प्रकृति कै बिरुद्धमा उभ्ने भएका छन् । जीवन नाशवान हुन्छ भनेर आफैले मात्र सम्पूर्ण कुरा भोग्न खोज्नु नै गलत कार्य हो । आफुपछि पनि अरु पीडीहरु हुन्छन् उनीहरुको लागि पनि केहि गर्नु पर्छ भन्ने सोच आजका मानिसहरुमा हराएर गएको छ । यो सोचमा क्रिसा तिमी पनि उभेको हुन सक्छौ तर त्यो आफ्नै विरुद्धको काम हो । प्राणी,बनास्पति र जगत कै बिरुद्धको काम हो। आफ्नै बिरुद्धमा उभेर रमाउँन खोज्नु आजका मानिसहरुको नियत बनेको छ । त्यसैले क्रिसा अव तिमीलेयी जोखिम कामहरुको बिरुद्धमा लडाई लड्नु पर्दछ । किनकी थोरै सन्कि स्वभावका मानिसहरुले लाखौ,करोडौ अनभिज्ञ र सर्वसाधरणको भविष्यमा खेलवाड गरी रहेका हुन्छन् । जनचेतनाको बिजारोपण गरेर एउटा सुन्दर संसारको निर्माणमा तिमी सदैव उभ्नु,जुट्नु पर्छ । यो नै यो सुन्दर संसारको लागि,मानिसको लागि,प्राणी र बनास्पतिको लागि महत्वपूर्ण काम हो ।
समयसापेक्ष बन्ने हैसियतले आज हामी निर्धक्क विनासमा,लडाईमा धकेलिएका छौ । पशुप्राणी र बनास्पतिको त कुरा छोडी दिउ आफु जस्तै निरीह र निर्दोष मानिसहरुको सिकार गर्न माहिर भएका छौ । उनीहरुलाई सिध्याएर आफु मात्र बाँच्न,राज गर्न खोज्दछौ । यहि कुनियतले,विनासकारी सोचले, अतिक्रमणले अभावहरु सिर्जना हुन्छन् र गरीदिएको छ । त्यहि अभाव,अतिक्रमणले यो जगतबाट कति प्राणी र बनास्पति सदाको लागि लोप भएर गएका छन् । साथै अन्य रहेका प्राणी र बनास्पति लोप हुने क्रममा रहेका छन् । यी सबैले बाँच्न दिनु र बचाउँनु हामी मानिसको कर्तब्य हो । जोखिमपूर्ण समय र परिस्थिति यसरी नै लम्बिदै जानु हो भने पशुप्राणी,जीवजन्तु,बनास्पति मात्र होइन मानव जाति नै यो संसारबाट ती प्राणी र बनास्पति झैं विलुप्त हुन सक्दछ । त्यसैले क्रिसा समयमा नै संरक्षण,सम्बर्द्धनको अभियानमा जुटेनौ भने दुर्गतिहरु भोग्न त्यति लामो समय कुर्नु पर्दैन । जीवन,जगत,प्राणी,बनास्पति,जलवायु,समय एउटै रेखामा रेखाङकीत भएका हुन्छन् । तर कति कुराहरु थाहा भएर पनि आफ्नो सजिलोको लागि ती हिंस्रक र बिनाशकारी काममा लाग्दछौ । त्यसकारण क्रिसा समयमा नै जीवन,जगत,प्राणी,बनास्पति,जलवायुलाई कृतिमता र विनासबाट बचाउँनु पर्दछ । अव तिमीले सबै मानिसहरुको चेतनामा यहि मन्त्र जगाउँनु पर्दछ । नत्र समस्याको ठुलो भुमरीमा थाहै नपाई फस्न सक्दछौ ।

पत्रसाहित्य भाग - ३

प्रिय क्रिसा
जीवन र जगतको मुलबाटोबाट जीवन जीउँनुको अभिवादन ।
हामीले समयको तीरैतीर जीन्दगीका गोरेटाहरु पछ्याउँदै जाँदा जीउँनुका आरोह अवरोहलाई पार गर्दै कुनै उदेश्यमा र्स्पर्श गर्न तम्सिन्छौ । तर ती उदेश्यहरु स्पर्श नगर्दै समय निरन्तर तन्किन्दै जान्छ जसरी रबरको पेटी तन्कन्छ । र जति यात्रा बढाउँदै लैजान्छौ उति नै हाम्रा लक्ष्यहरु,उदेश्यहरु,बिचारहरु,गन्तब्यहरु नयाँ नयाँ आउँदै जान्छन् । त्यसवेला हामीलाई समयसापेक्षताले औंला ठड्याउँन पुग्दछ । हामी यी नयाँ बिषयबस्तुसंग घुलमेल हुने कि नहुने ? नयाँको रफ्तारमा अगाडी बढ्ने कि नबढ्ने ? अथवा पुरानोलाई कुन तवरले नयाँसंग समायोजन गर्ने ? यी प्रश्नहरुको सामना पक्कै नगरी हुन्न । किनकी समयसापेक्ष बन्नको लागि हामीले नयाँ समयसंग,परिस्थितिसंग,अथवा नयाँले बोकेर ल्याएका सबै अवस्थालाई स्विकार्नु पर्ने हुन्छ । यदि पुरातन सोच,बिचार र शैली मै अल्झी रहने हो भने निश्चितरुपले समय भन्दा पछि पर्न सक्छौ । जब हामी समयको पछि पर्र्छौ तव हामीले बाँच्दै गरेको जीवनको श्रृङखला टुट्न सक्दछ । त्यति मात्र हैन अनेकौ समस्याको भुमरीले मर्डार्न सक्दछ । यो मोडमा मात्र समयसापेक्षको अर्थ बुझ्न पुग्दछौ । बिति सकेपछि त्यसको अर्थ र महत्व बुझ्नुको कुनै तुक रहदैन क्रिसा । जति पनि गर्नुपर्ने,जान्नुपर्ने,देख्नुपर्ने,भोग्नुपर्ने समयलाई त्यो परिस्थिती अनुरुप सदुपयोग गर्नु नै जीवनपयोगी हुन्छ । तिमीलाई पनि थाहा छ क्रिसा एउटै समान मान्छेमा पनि फरक वा एकरुपता पाइदैन । उसको जीवन शैली,स्वभाव,क्रियाकलाप,ब्यावहार मात्र नभएर मानिससंग जोडिएका सवै कुराहरु फरक नै हुन्छन् । तर पनि समाजमा रहेपछि फरकबाट पनि समानता अपनाउँनु पर्दछ । समयमा नै समस्याको पहिचान गर्दै सदैव अगाडी बढ्नु पर्दछ । कतिपयले समयलाई समयमा नै बुझ्न नसक्दा पछि परेको हामीले परिवारमा,समाजमा,देशमा देखेका छौ । मानिस अन्य प्राणीहरु भन्दा चेतनशील प्राणी हो तर पनि आफै कहिले कहि जानेर वा जान्दै नजानेर चेतनाबाट ओझेल परेका हुन्छ । हुनत कस्लाई पछि परौं लाग्दछ र - गर्दै भन्दै लैजादा त्यो परिस्थिति चिन्न,जान्न नसक्दा पछि परिन्छ । त्यति मात्र होइन ठुलै आपत विपतले पनि निचोर्न सक्दछ ।
क्रिसा जीन्दगीको पहिचान नै समयको पहिचान हो । समय मानिसको लागि हो । जगतसंग जोडिएका सम्पूर्ण बस्तुहरुको लागि पनि हो । तर हामी मानिसले ती सम्पूर्णलाई भन्दा पनि उच्च ठान्दछौ,वेग्लै सोच्दछौ र तिनीहरुको जीवनलाई विनाश गर्न तम्सिन्छौ । कति हामीले विनाश पनि गरी सकेर यस जगतमा उनीहरुको अस्तित्व नै लोप भएर गईसकेको छ । क्रिसा तिमीले यी सबै कुराको लेखाजोखा राखेर चेतनाको अभिवृद्धि गर्नुपर्दछ । जस्ले जगतमा भएका सम्पूर्ण प्राणी र बनास्पतिले आफ्नो जीउँने अधिकार पाउँन् । यी सम्पूर्ण कुरा जानेर बुझेर संरक्षणका पाईलाहरु चाल्नु तिम्रो कर्तब्य पनि हो । आजको विश्वले संकट मोल्नुको प्रमुख कारक तत्व नै मानिस बनेको छ । आजका आधुनिक मात्र नभएर उत्तरआधुनिक मान्छेहरुले जानी जानी आफ्नो मोजमस्ति र फाईदाको लागि आफ्नै विनाश निम्त्याउँन तम्तयार भएका छन् । सायद तिमीले यी सबै कुराहरु थाहा पाएर पनि त्यतातिर पाईला मोडेका हुन सक्छौ । तर ती गलत बाटाहरुलाई छोडेर नयाँ जीवनको खोजीमा आउँनु पर्दछ ।
यो समयको लागि मानविय मनहरु,विचारहरु,आत्माहरु,भावनाहरु जुट्नु पर्दछ । अव पनि दुनियाँसंग हातेमालो नगरी एक्लै जीवन जीउँन खोज्नु अधुरो हुन्छ,अपुरो हुन्छ । म संग म जस्तै अरुपनि छन् भन्ने सोचको विकास दिमागमा पलाउँनु पर्दछ । हामीले समाजमा यस्ता ब्यक्तिहरु पनि देख्छौ,भेट्छौ र संगत गर्र्छौ जो एक जीवन बाँच्नु वाहेक अरु जीवन नदेख्ने र नजान्ने । ती अथवा त्यस्ता मान्छेहरु साँच्चै जीवन,इच्छा,आकांक्षा,चाहना भोग्दैनन्,देख्दैनन् । जन्मनु र मर्नुलाई नै जीवनको सम्पूर्ण ठान्दछन्,त्यस्ता मान्छेहरु ।
तर जन्मेपछि हामीले परिवारलाई,समाजलाई,देशलाई र बिश्वलाई केहि गर्न सक्दछौ । हामीले देखि रहेकाछौ,आँखाले नदेखे पनि सुनिरहेकाछौ । हामी जस्तै ब्यक्तिले बिश्व हल्लाएको । न त उ भगवान नै हो न त उ मानवको अर्को स्वरुप नै हो । के हामीले त्यस्तो काम गर्न सक्दैनौ र क्रिसा ? निश्चय नै सक्छौ तर हामीमा गर्ने आँट,उत्साह,साहस,उमांग,जोस,जाँघर हुनु पर्दछ । यदि यी सबै कुराहरुलाई साहसका साथ जीवनमा लागू गर्यौ भने कहिल्यै पछाडी सर्नु पर्दैन । कायर मान्छेहरु मात्र गर्नुपर्ने कामबाट पछाडी सर्ने गर्दछन् । आत्मा विश्वासको उज्यालोले अरुले नजानेका,नदेखेका,नभेटेका बाटाहरु पछ्याउँन सक्दछौ । जीवन जीउँनुको सार्थकता यहि नै छ क्रिसा । त्यसैले यो पथमा मान्छेहरु धेरै अगाडी बढी सकेकाछन् । हामीले पनि अवेर गर्नु हुँदैन । केहि न केहि गरेर समयलाई,बिचारलाई र आत्मशक्तिलाई उपयोगमा ल्याउँनु पर्दछ । यो नै जीवन र जगतको लागि सबैभन्दा उत्कृष्ठ काम हुन्छ ।

पत्रसाहित्य भाग - २

प्रिय क्रिसा
नयाँ सन्दर्भको मझेरीबाट उज्यालो आभा सहितको अभिवादन
समयले मोड्दै ल्याउँदा यो मोडमा आईपुगेर जीवन र जगतलाई बुझ्ने प्रयास गर्दैछौ । हुन त हाम्रा पूर्खाहरुले पनि यो जीवन र जगतलाई आफ्नै ढङगले नबुझेका अवश्य होइनन् तर समयको अन्तरालसंगै ती बुझाईहरु फरक हुदै गएकाछन् । किनकी तिमीले र मैले भोग्दै गरेको जीवन र जगत त्यो पहिलेको समय भन्दा निक्कै भिन्न खालको छ । सोचाईमा उस्तै लागे पनि बुझाइले र भोगाईले ती फरक हुनुका रङगहरु देखि सकेका छौ । हुन त कतिलाई यी रङगहरुको अभास नभएको हुन पनि सक्छ । किनकी जीवन केवल कामसंग मात्रै,ब्यवहारसंग मात्रै,द्रब्यसंग मात्रै वा आफुले अरुलाई सम्वन्ध सेतुको हात नबडार्इ एक्लै अथवा आफ्नै मात्र सोचेर जीवन जीउदा भोलिका आपति दिनहरु एक्लै ब्यहोर्नु पर्ने हुन्छ । त्यसवेला मात्र आफन्त विनाको जीवन जीउनु कति पीरो हुन्छ भन्ने कुराको अनुभूत हुन्छ । त्यो हामीले जीउदै गरेको जगतमा नभएको होइन तर ती कुराहरु पाठको रुपमा सिक्दै पाईला अगाडी बढाउँनु एउटा साग्लो र चेतनशील मानिसको कर्तब्य पनि हो । खाली एउटा जीवन जीउनु मात्र जीवन अवश्य होइन र त्यसले समाजमा त्यति ठुलो महत्व पनि राख्दैन । किनकी मानिसले समाजमा सामाजिक भएर बाँच्नु पर्दछ अनि बाँच्नु सक्नु पर्दछ । यदि सामाजिक भएर बाँच्न सकिएन भने मानिस हुनुको अर्थ पनि रहदैन ।
मानिस मानिसको लागि,परिवारको लागि,समाजको लागि,देशको लागि अहिले आएर अन्तर्राष्ट्रको लागि पनि बन्न पुगेको छ । यसरी हरेक कुराको परिभाषा,ब्याख्या,बिश्लेषण,अर्थमा परिवर्तनको प्रकाशले पहिलेको भन्दा बेग्लै वा नविन बन्दै ,बनाउँदै ल्याएको छ र लगेको छ । जो हामी हरेक दिन ती क्षणहरु संग,परिस्थितीहरु संग हातेमालो गर्दै आईरहेका छौ । यो नयाँ समयसंग सम्झौता गर्दै हामी ती अवस्थाहरुको सामना गर्न तत्पर हुनु पर्दछ र भैरहेकाछौ । नत्र समयको धुलोले नराम्ररी पुर्न सक्दछ ।
जीवन जीउनको लागि त कर्तब्य संग,बिचार संग,भावना संग,मानवियता संगर्,दर्शन संग,सम्भावना संग,ब्यावहार संग, आत्मियता संग अथवा जीवनले पुरा गर्नुपर्ने सबै बिषयबस्तुहरुसंग गासीनु पर्दछ । यदि यी कुराहरु हामीले हाम्रो मार्गमा उठान गर्न सकेनौ भने कामहरु अधुरा हुन्छन् अनि हामी आफै पनि अधुरो नै रहन पुग्छौ । किनकी त्यहाँ बुझ्नु पर्ने,जान्नु पर्ने,भोग्नु पर्ने,देख्नु पर्ने,अनुभव गर्नुपर्ने कुरा छुट्दछन् । यी सबै महत्वपूर्ण तत्वहरु जीवनमा छुटे भने निश्चय नै अलङकार विहीन हुन्छौ अथवा अशोभनीय जीवन मात्र बाँच्न पुग्दछौ । एक जीवन वा एक जुनीमा ती हामीले सोचेका,भनेका,देखेका कुराहरु पुरा हुने छेकछन्द हुँदाहुँदै बेपर्वाह बन्नु हाम्रो ठुलो कम्जोरी हुन पुग्दछ । उपाय खोज्न नसक्नु,उपाय भेट्न नसक्नु,उपाय देख्न नसक्नु झन कम्जोरी माथीको अर्को कम्जोरी हो । हामीले जान्दाजान्दै वा थाहा पाउदा पाउदै आफ्नै बेहासीलाई पाल्नु जीवनबाट आफैलाई बाहिर पार्नु हो । यो जगतमा,यो जीवनमा अनेकौ विकल्पहरु हुँदाहुदै जीवन यति मात्रै हो भनेर अथवा सपना पनि यति नै मात्र हुन भनेर तिमीले आफैलाई किन नियन्त्रणमा लिन खोज्यौ ?र प्रकृतिको बिरुद्धमा किन उभ्यायौ क्रिसा ?
अहिले सम्मको जीव विज्ञानले पनि कुनै जीवजन्तु वा प्राणीहरुको जीवन यति र यस्तै हो भनेर किटान गर्न नसकेको अवस्थामा तिमीले किन जीवनलाई अन्तिम रुपमा सोच्यौ होला यहि आश्चर्य लाग्दछ मलाई । जीवशास्त्री चार्ल्स डार्बीनले भनेका छन् हरेक प्राणी त्यो समयसंग अनुकुल हुन आफ्नो स्वरुप र सीलस्वभाव परिवर्तन गर्दै लैजान्छन् । यो पाठ अलिकति तिमीले अध्यायन गरेको भए निश्चय नै यो समस्याको उपस्थित हुदैन थियो होला । मानिसले जीवन र सपनालाई यति नै हो भनेर कसैले जीउन र सपना देख्न छोड्दैनन् । किन तिमीले आफ्नै बिरुद्धका सोचहरु उभ्यायौ ? मानिसहरु आफ्नो संरक्षणको लागि के के गर्न चाहन्छन् । र साच्चै भन्ने हो भने आफ्नो बिरुद्धमा कसैले पाइला चाल्न सक्दैनन् । चाल्नु पनि हुँदैन ।
तिमीले सोच्यौ होला एक बिन्दुमा पुगेपछि रहरहरु ,इच्छाहरु,आकांक्षहरु अथवा जीवनले चाहेका सबै कुराहरु अर्को बिन्दुमा र्सर्दैनन् । तर तिमी अलिकति गलत मार्गमा रहेछौ । किनकी आफुले जीएको संसार नै सारा हो । आफुले देखे,भोगेका नै अन्तिम देखाई र भोगाई हुन् । तर त्यो तिम्रो भ्रम मात्र हो अथवा तिम्रो अज्ञानता हो । किनभने कुनै कुराको अन्तिम भन्ने कुरा हुँदै हुँदैन यो संसारमा । तर हामी भने अन्तिम सत्यको खोजीमा हुन्छौ । तर कसैले पनि अन्तिम सत्य देखेका,भेटेका,जानेका हुदैनन् । सानो अन्दाज मात्र गर्ने गरीन्छ त्यहि हो कि भनेर । आज तिमीले जीएको संसार भन्दा अर्को संसारको किन कल्पना गर्दैछौ । अर्को यात्राको, बिचारको, भावनाको,चाहनाको,इच्छाको किन आकांक्षा राख्दैछौ ?त्यो वेला त्यहि र त्यति नै सारा ठानी दिँदाको परिस्थितीले आत्मग्लानीमा पक्कै परेका छौ होला ।
भ्यागुताले कुवा भित्र रहदा कुवालाई सम्पूर्ण संसार ठान्दछ तर जव कुवा भन्दा बाहिर निस्कदछ तव मात्र अर्को ठुलो,राम्रो,फराकिलो,रङगीन संसार देख्न पुग्दछ । र उसले हिजोको भोगाई र सोचाईबाट पाश्चताप महसुस गर्न पुग्दछ । हो आज त्यसरी नै जीवनलाई,संसारलाई बुझ्न नसक्नुले यो दुर्गती भोग्न विवश हुनु परिरहेको छ । तिमीले सोच्यौ होला त्यसवेला ठिक गरे तर आज त्यो कर्म बेठीक भएको छ । आजको यो गतिशील समयले एकछेउमा ठीक भएको बिषयवस्तु अर्को छेउमा पुग्दा बेठीक भैसकेको हुन्छ । हामीले आजको परिवर्तीत समयलाई आत्मसाथ गर्न सकेनौ भने अत्यान्तै ठुलो गलतको ब्लाक होलमा फस्न सक्छौ जस्ले हामीलाई सिनित्तै निली दिन्छ र हाम्रो अस्तित्वको अन्त्य भैदिन्छ । हामीले आफ्नै खुट्टामा बन्चरो हानेर घाइते बन्नु छैन । तर आज तिमी आफ्नो गलतमा प्रायश्चित गरी रहेकी छौ होला । गलत पछिको समयलाई सच्याउँन निक्कै गाह्रो हुन्छ तर केहि हदसम्म सच्याउँन नसकिने भने पक्कै होइन । अव आउँने नयाँ समयलाई हामीले र्स्पर्श गर्न नयाँ बिचारसंग,जीवनसंग अथवा नयाँले बाधेर ल्याएका सबै अन्तरबस्तुहरुसंग परिभाषीत हुन सक्नु पर्दछ । र्सार्थक जीवन जीउँनको लागि समयमा नै सोचविचार गरेनौ भने बाँच्ने ठाउँहरु आफै साँघुरीएर जान्छन् । अध्यायनसंगको अनुभवले नयाँ चेतनाको अभिवृद्धि हुन्छ । हामीलाई नयाँ चेतनाको अवश्यक पर्दछ । चेतना जीवनको मुल प्रवाह हो । चेतना जीवन यात्राको उज्यालो प्रकाश हो । जस्को उज्यालोले एउटा सुनिश्चित बाटोमा निर्धक्क पाईला बढाउँन सक्दछौ । हामीले नयाँ जीवन जीउनको लागि आफुलाई चाहिने पुराना आधारहरु लिदै नयाँ समयको यानमा चढेर अगाडी बढ्नु उचित हुन्छ । अव हामीले यहि उचित अवधारणाहरु अवलम्वन गर्दै नयाँ जीवनको खोजीमा पछि नपर्न आग्रह गर्छु क्रिसा तिमीलाई ।